Dla wszystkich, którzy zainteresowali się tematyką branży części zamiennych, postanowiłem przybliżyć podstawowe pojęcia, jakimi operuje się najczęściej komentując wszystkie zjawiska i wydarzenia.
After Market
Rynek, na którym działają niezależni producenci części samochodowych.
Autoryzowana Stacja Obsługi (ASO)
Zakład świadczący usługi serwisowe w ramach konkretnej marki samochodowej. Działa w systemie dystrybucji stworzonym przez danego dostawcę aut. Dzięki unijnemu rozporządzeniu GVO, ASO musi korzystać z zamiennych części z logo koncernu tylko w przypadku napraw gwarancyjnych opłacanych przez producenta samochodu. W pozostałych przypadkach napraw (powypadkowych), a nawet przeglądach technicznych, ASO może w porozumieniu z klientem korzystać z tzw. zamienników. ASO może również pełnić funkcję warsztatu niezależnego – kiedy z jego usług korzysta właściciel innej marki samochodu (np. w ASO sygnowanym przez Renault naprawiany jest Volkswagen).
Certyfikacja części
Ocena, czy dany element spełnia kryteria określone przez producenta samochodu, została nałożona przez przepisy GVO na wytwórców części. GVO nie powołuje instytucji standaryzujących, kontrolnych, certyfikujących, czy weryfikujących. Jedyną sankcją dla producentów części mogą być pozwy prawne użytkowników, dystrybutorów, serwisantów części lub producentów samochodów.
Części zamienne oryginalne (dostarczane przez ich producenta)
Elementy użytkowe samochodu sprzedawane i dystrybuowane bezpośrednio przez niezależnych, ale markowych i uznanych producentów lamp, błotników, lusterek, szyb samochodowych. Przepisy GVO oraz „klauzula napraw” przyznają ten sam status jakościowy częściom sygnowanych przez ich producentów, co częściom sygnowanym przez koncerny samochodowe.
Części kosmetyczne (ang. Cosmetic parts)
Zob. Części zamienne widoczne
Części zamienne oryginalne (dostarczane przez koncern samochodowy)
Części samochodowe aut sprzedawane i dystrybuowane przez koncerny samochodowe. W krajach Unii Europejskiej 20% części samochodowych pochodzi od koncernów, zaś pozostałe 80% od niezależnych producentów. Części dostarczane przez koncerny różni od oryginalnych części dostarczanych przez producentów: logo, opakowanie i zazwyczaj wyższa cena.
Części zamienne porównywalnej jakości
GVO wyodrębniło nową kategorię elementów samochodowych, jakimi są „części zamienne o porównywalnej jakości”. Odpowiadają one jakościowo produktom oferowanym przez koncerny i producentów części, spełniać odpowiednie warunki techniczne, ale nie muszą być wykonane w tej samej technologii (mogą być nawet z innego rodzaju tworzywa). Producenci tych części pod rygorem odpowiedzialności cywilnej, gwarantują za ich bezpieczeństwo i jakość. Ta kategoria produktów może mieć szerokie zastosowanie – od napraw powypadkowych w samochodach realizowanych przez niezależne warsztaty, po płatne usługi serwisowe w samochodach na gwarancji realizowane przez ASO.
Części zamienne widoczne
Części samochodowe, które po zamontowaniu pozostają widoczne na zewnątrz samochodu w trakcie jego używania. Są to m.in.: błotniki, zderzaki, pokrywy, reflektory, lampy tylne, szyby, lusterka itp. Rozporządzenie GVO oraz „klauzula napraw” mają doprowadzić do pełnej liberalizacji w sprzedaży i dystrybucji tych elementów aut.
Rozporządzenie GVO
Od 1 października 2003 do 1 października 2010 w Unii Europejskiej obowiązuje rozporządzenie GVO 1400/2002. Oznacza ono zwiększenie konkurencyjności w branży motoryzacyjnej, a tym samym ograniczenie monopolistycznych praktyk koncernów samochodowych. Rozporządzenie unijna zezwala na sprzedaż kilku marek samochodowych w jednym salonie. Koncerny nie mogą już ingerować w lokalizację salonów, w których sprzedawane są ich produkty. Ustalają jedynie wymogi jakościowe, jakie musi spełnić dealer, chcący handlować w swoim salonie samochodami danej marki. Nowe przepisy uwalniają też rynek widocznych części zamiennych do samochodu. Autoryzowane Stacje obsługi (czyli ASO) nie mają już obowiązku korzystania wyłącznie z części oznakowanych logo koncernu. Mogą zaopatrywać się w nie u niezależnych dostawców i na życzenie klienta stosować w naprawach tzw. zamienniki. Jedyny wyjątek stanowią naprawy gwarancyjne finansowane przez producenta samochodu – w tych przypadkach ASO ma obowiązek korzystania z części sygnowanych przez koncern. Polskim odpowiednikiem rozporządzenia GVO jest rozporządzenie Rady Ministrów z 28 stycznia 2003 roku. Weszło ono w życie z 1 listopada ubiegłego roku i w zasadniczych kwestiach jest zbieżne z unijnym rozporządzeniem.
ECAR (Europejska kampania na rzecz swobody rynku części samochodowych i napraw)
Powstała w 1993 roku. Zrzesza 10 niezależnych europejskich organizacji reprezentujących producentów części samochodowych, dystrybutorów, niezależne stacje obsługi, europejski sektor ubezpieczeń samochodowych, obszerną grupę małych i średnich przedsiębiorstw oraz 250 milionów użytkowników pojazdów w Unii Europejskiej. Głównym celem ECAR jest promowanie wolnej konkurencji i zapobieganie monopolizacji rynku samochodowych części zamiennych przez producentów samochodów poprzez nadużywanie prawa do ochrony wzorów.
Federacja Konsumentów
Federacja Konsumentów jest niezależną organizacją pozarządową, której głównym celem jest ochrona indywidualnego konsumenta w Polsce. Obejmuje swoim zasięgiem całe terytorium Polski poprzez sieć 49 klubów terenowych. Dąży do stworzenia warunków, w których opinie konsumentów będą rozważane przy podejmowaniu istotnych dla nich decyzji. Inicjuje prokonsumenckie zmiany w przepisach prawnych. Tworzy lobby na rzecz polityki konsumenckiej. Pracuje w komisjach normalizacyjnych i certyfikacyjnych. Stara się kształtować rynek konsumenta korzystającego z przysługujących mu praw. Prowadzi edukację konsumencką w szkołach.
Klauzula napraw (reperacji)
We wrześniu 2004 roku Komisja Europejska zaproponowała wprowadzenie tzw. „klauzuli napraw” – poprawki do dyrektywy unijnej 98/71/WE, dotyczącej ochrony wzorów przemysłowych. Jej zasadniczym celem jest ukrócenie praktyk monopolistycznych koncernów samochodowych na rynku widocznych części zamiennych. Przyjęcie tego prawa oznaczać będzie możliwość swobodnego produkowania i sprzedaży takich części, jak np. błotniki, lampy, lusterka i szyby przez niezależnych producentów. Produkty koncernów będą chronione prawem patentowym, ale dotyczyć to będzie tylko elementów montowanych w nowych samochodach na tzw. pierwszym montażu. Oznacza to w praktyce, że w niedalekiej przyszłości, powstanie na terenie UE, w pełni konkurencyjny rynek wtórny części zamiennych do aut. Bruksela chce, by klauzula stała się obowiązującym prawem we wszystkich krajach unijnych począwszy od 2008 roku. Przeciwnicy klauzuli reperacji argumentują, że narusza ona prawo do ochrony własności intelektualnej. Jej zwolennicy, że ratuje rynek i konsumentów przed monopolem koncernów samochodowych, które – pozbawione konkurencji – sztucznie zawyżają ceny dostarczanych przez siebie części zamiennych. Teraz, każde państwo UE może samo decydować o tym, czy na jego terytorium koncerny mają prawo zastrzegać sobie wzornictwo dla widocznych części zamiennych, de facto monopolizując ten rynek. Pełną konkurencyjność zdecydowało się wprowadzić tylko 9 krajów: Irlandia, Włochy, Hiszpania, Wielka Brytania, Belgia, Węgry, Łotwa, Luksemburg i Holandia. Niezależni wytwórcy zamienników nie mogą liczyć na przychylność pozostałych państw, wśród których czołowe role odgrywają europejskie potęgi motoryzacyjne: Niemcy i Francja. W grupie tej znajduje się, jak na razie, również Polska. „Klauzula napraw”, w lipcu 2005 roku, została przyjęta przez komisję ds. gospodarczych i monetarnych Parlamentu Europejskiego. Może zostać jeszcze zablokowana przez Radę Europy, czyli przedstawicieli rządów poszczególnych państw, o co zabiega lobby koncernów samochodowych. O jej losie może zadecydować stanowisko nowych członków UE, w tym głównie Polski, dysponującej 27 głosami.
Koalicja na rzecz Wolnego Rynku Samochodowych Części Zamiennych
Koalicja jest częścią europejskiej kampanii ECAR. Koalicja podmiotów podejmujących wspólne działania na rzecz wprowadzenia w polskim prawie klauzuli napraw, co umożliwi uwolnienie rynku samochodowych części zamiennych, wolną konkurencję, a przede wszystkim doprowadzi do obniżenia cen samochodowych części zamiennych. W skład Koalicji wchodzą: SDCM, PIU oraz Federacja Konsumentów.
Niezależny warsztat
W myśl GVO, to każdy warsztat samochodowy, świadczący usługi tym markom aut, których autoryzacji na serwis i naprawy nie posiada. Zakłady te nie mogą tylko wykonywać napraw gwarancyjnych finansowanych przez producenta auta. Mogą natomiast wykonywać – okresie gwarancyjnym – przeglądy okresowe oraz naprawy zwykłe, w tym powypadkowe bez groźby utraty przez właściciela pojazdu gwarancji, chyba, że „prace te zostały wykonane wadliwie”. Właściciel warsztatu musi być więc świadom, że poniesie odpowiedzialność za wadliwie wykonane usługi i ewentualne straty klienta, w tym utratę przez niego gwarancji na samochód.
Ochrona wzorów
W przypadku rynku motoryzacyjnego w Polsce, ograniczenie działań uwalniających rynek części, stanowią przepisy ustawy „Prawo własności przemysłowej”, przyjętej przez Sejm w czerwcu 2000 roku. Jej art. 102 ust. 3, stanowi, że za wzór przemysłowy uważana jest m.in. część, która po włączeniu do produktu złożonego, pozostaje widoczna na zewnątrz. Oznacza to, że koncerny samochodowe działające w Polsce mogą uzyskać ochronę prawną dla widocznych części aut. Tak postąpili już zresztą dwaj producenci: Skoda i Fiat – Skoda objęła ochroną patentową niektóre elementy modeli Fabia (błotniki, zderzaki, pokrywa silnika), a Fiat zastrzegł wzór pokrywy silnika i błotników w modelu Punto II. W sytuacji, gdy europejskie koncerny samochodowe, coraz śmielej korzystają z ochrony wzorów, może dojść do tego, że produkcja i obrót częściami zamiennymi, innymi niż z logo koncernu, będzie niemożliwa, a tym samym producenci aut skutecznie zablokują, korzystną dla właścicieli samochodów, liberalizację rynku części zamiennych. W przypadku wprowadzenia w Polsce „klauzuli napraw”, niezbędna będzie nowelizacja ustawy „Prawo własności przemysłowej”, wprowadzająca zmiany w jej przepisach, zgodne z propozycjami Komisji Europejskiej.
Pierwszy montaż
Oznacza cykl produkcyjny nowego auta realizowany przez koncern samochodowy na własnej linii produkcyjnej. W procesie tym używane są do montażu wyłącznie części sygnowane logo producenta pojazdu.
Rynek samochodowych części zamiennych
Rynek obejmujący producentów, dystrybutorów, zakłady serwisowe i naprawcze oraz użytkowników samochodów. Rynek „widocznych” części zamiennych w Unii Europejskiej wyceniany jest na co najmniej 15 mld euro rocznie, z czego na Polskę przypada prawie 5 mld zł.